Het dageraad fenomeen

Naar bed gaan met een perfecte waarde, en opstaan met een flinke hyper, terwijl je niets vreemds gedaan of gegeten hebt: dat is natuurlijk niet prettig, maar toch komt het geregeld voor. Onderzoekers beweren dat 25 tot 50% van alle mensen met type 1 diabetes last heeft van het dageraad fenomeen: een stijging van de bloedsuiker in de nacht.

De lever

Om het dageraad fenomeen goed te kunnen begrijpen  is het belangrijk om te weten wat de lever doet. De lever heeft net als alle andere organen glucose als brandstof nodig om zijn werk te kunnen doen. Dit werk bestaat uit het vormen van gal voor de afbraak van vetten, het ontgiften van het lichaam van bijvoorbeeld alcohol en medicijnen, diverse stofwisselingsprocessen en het (tijdelijk) opslaan van belangrijke stoffen. Zo’n belangrijke stof is bijvoorbeeld glucose. De lever kan een overschot aan glucose opslaan in de vorm van glycogeen. Glycogeen is een soort reservebrandstof voor je lichaam.

Homeostase

Op de momenten dat je lichaam glucose nodig heeft kan de lever de glycogeen opnieuw omzetten in glucose, bijvoorbeeld tijdens het sporten. Door middel van insuline en glycogeen kan een ‘gezond’ lichaam urenlang sporten zonder te eten, omdat het lichaam zelf de norm van een goede bloedsuikerspiegel handhaaft. Het in stand houden van zo’n norm wordt homeostase genoemd.

Contraregulatische hormonen

Het dageraad fenomeen ontstaat doordat de lever ’s nachts zogenaamde contraregulatische hormonen aanmaakt. Deze hormonen, zoals glucagon, adrenaline en cortisol, zijn tegenwerkers van insuline: ze zorgen dat de insuline niet meer goed zijn werk kan doen. Bovendien zorgen ze ervoor dat de lever de reservebrandstof glycogeen omzet in glucose. De glucose wordt afgegeven aan het bloed, waardoor de bloedsuikerspiegel stijgt.Dit gebeurt ook bij een hypo. Omdat de bloedsuiker te laag is geeft het lichaam dan hormonen af waaronder adrenaline (dat trillende handen en zweten veroorzaakt) en cortisol (waardoor je honger krijgt).

 

Het dageraad fenomeen bij gezonde mensen

Eigenlijk is het dageraad fenomeen een soort nachtelijke beveiligingsmaatregel van je lichaam. Ook een ‘gezond’ lichaam maakt namelijk ’s nachts hormonen aan om te voorkomen dat de bloedsuiker te laag wordt, als je langere tijd niets eet. Je lichaam heeft ’s ochtends immers energie nodig om de dag te beginnen. Zonder dageraad fenomeen zou je lichaam te zwak zijn om op te staan en je aan te kleden, voordat je ontbijt. Wanneer de hormonen een te sterke stijging veroorzaken wordt insuline afgegeven om de norm van een goede bloedsuiker te handhaven. Deze laatste stap, insuline aanmaken, ontbreekt natuurlijk bij mensen met diabetes. Gevolg: de bloedsuiker stijgt.

Het somogyi effect

Ook het somogyi effect veroorzaakt hoge bloedsuikers in de ochtend, maar toch is de oorzaak heel anders. Door dit effect ontstaan hoge bloedsuikers als gevolg van hypo’s midden in de nacht. Je lichaam gaat dan extra veel hormonen aanmaken om uit de hypo te komen. Het somogyi effect kun je bijvoorbeeld herkennen aan wakker worden met hoge bloedsuikers in combinatie met hoofdpijn, moe zijn en een bezweet kussen.

Gevaarlijk?

Een kleine stijging van de bloedsuiker is niet zo’n probleem, maar wanneer je iedere ochtend wakker wordt met een extreme hyper is het dageraad fenomeen zeker gevaarlijk! Het dageraad fenomeen is te herkennen aan hogere bloedsuikerwaardes in de ochtend, dan waarmee je naar bed ging, zonder vlak daarvoor koolhydraten gegeten te hebben. Het HbA1c kan dankzij het dageraad fenomeen ook enorm stijgen.

Oplossingen

Het onder controle krijgen van het dageraad fenomeen is lastig, maar niet onmogelijk. Het is zeker verstandig om hierover contact op te nemen met een diabetesverpleegkundige en/of internist. Wat voor de één werkt, werkt immers niet voor iedereen. Om het dageraad fenomeen aan te pakken zijn vaak aanpassingen nodig aan ratio’s, bolus, basaal of eet- en beweegpatroon. Wat bijvoorbeeld kan helpen is het gebruiken van een insulinepomp, het aanpassen van de basaal of het aanpassen van de soort insuline. Een (diagnostische) sensor kan je bovendien een heleboel inzicht geven in je bloedsuikers gedurende de nacht. Overleg altijd met een verpleegkundige of internist/endocrinoloog!

Conclusie

Hoge bloedsuikers in de ochtend kunnen dus veroorzaakt worden door het dageraad fenomeen, dat ervoor zorgt dat gedurende de nacht hormonen afgegeven worden die de bloedsuiker verhogen. Wanneer dit zorgt voor een extreme stijging in de bloedsuikerspiegel en een te hoog HbA1c is het belangrijk om te kijken of er een oplossing is voor de nachtelijke bloedsuikerstijging. Oplossingen voor het dageraad fenomeen moeten per persoon afgesteld worden, in overleg met een arts of verpleegkundige. Met een beetje geluk en een heleboel oefening sta je over een paar weken op met een perfecte bloedglucosewaarde!

Bronnen:

MSD, Merck Manual, Introductie: diabetes mellitus. (citaat van: 19-10-2016)http://merckmanual.nl/mmhenl/sec13/ch165/ch165a.html#sec13-ch165-ch165a-325.

M.F. Bouchonville, The effectiveness and risks of programming an insulin pump to counteract the dawn phenomenon in type 1 diabetes. (citaat van: 17-10-2016) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25533134.

L. Monnier, Near normal HbA1c with stable glucose homeostasis: the ultimate target/aim for diabetes therapy (citaat van: 20-10-2016) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26803295