Diabetes & psyche | Burn-out

Opgebrand. Moe. Uitgeput. Kapot. Pijn. Weg energie. En weg motivatie. Daar hebben we allemaal wel eens last van, maar deze klachten, die kenmerkend zijn voor een burn-out, komen vaker voor bij mensen met diabetes. Heel vreemd is dat niet. Type 1 diabetes is hartstikke veel werk en wisselende bloedglucoses, hypo’s en hypers kunnen zijn tol eisen. Wie wordt er niet moe van een urenlange hyper? En wie raakt er nu niet uitgeput van waardes die van 2 naar 20 en weer terug vliegen? Maar wat is een burn-out nu eigenlijk en wanneer heb je er last van?

Wat is een burn-out?

Met de term ‘burn-out’ wordt vaak een syndroom van verschillende symptomen bedoeld, die allemaal te maken hebben met een gebrek aan energie en motivatie. Heel officieel is die term niet: in het grote handboek van de psychiatrie dat in Nederland gebruikt wordt (de DSM-V) staat burn-out niet als classificatie. Er bestaat eigenlijk dus geen ‘aandoening’ die burn-out heet. Toch zien psychologen en psychiaters mensen met klachten die ze zouden kunnen beschrijven als ‘burn-out’, maar er zijn ook professionals die het beschouwen als een modeterm.

Symptomen die bij het verschijnsel ‘burn-out’ passen zijn: vermoeidheid, gespannenheid, concentratieproblemen, machteloosheid, lusteloosheid, gevoelig voor prikkels en piekeren in zo’n mate dat je vastloopt in je dagelijkse activiteiten. De term ‘diabetes burn-out’ kan ernaar verwijzen dat het lastig is om goed voor jezelf te zorgen op het gebied van diabetes, dat diabetes veel van je vraagt en veel energie kost. Het streven naar ‘perfectie’ van bloedglucosewaardes kan hier ook een rol in spelen, in combinatie met een gevoel van onmacht.

Een voorbeeld: Anke (28) is moeder van 2 jonge kinderen, werkt parttime als doktersassistente en is getrouwd met Kees (30). Anke kreeg een jaar geleden type 1 diabetes, toen ze net samenwoonde met Kees. Sinds haar diagnose, valt het Anke allemaal ontzettend zwaar. Ze vindt het moeilijk om haar bloedglucosewaarden ‘binnen de lijntjes’ te houden en is ontzettend bang dat er iets mis gaat als ze alleen met de kinderen is. Van te hoge en lage waardes raakt Anke in paniek. Dit alles vreet energie. Ze kan haar werk maar moeilijk oppakken. Het kost ontzettend veel moeite om uit bed te komen, en na het werk duikt ze er het liefst meteen weer in. De zorg voor haar twee jonge kinderen valt haar zwaar. Anke is moe, somber, teleurgesteld in zichzelf en voelt zich machteloos. Komt dat allemaal door de diabetes? Wat als het nooit meer beter wordt? Was dit nu de droomsituatie van zo’n jong gezin, waar ze jaren op gehoopt had?

Burn-out of depressie?

Dat ‘burn-out’ geen officiële classificatie is, wil natuurlijk niet zeggen dat mensen met een ‘burn-out’ geen echte klachten hebben. De klachten zijn namelijk zeker aanwezig, maar hoe ze genoemd worden, kan nogal eens verschillen. De klachten die bij een burn-out horen, zijn vaak ook symptomen van meer erkende stoornissen zoals een depressie, een aanpassingsstoornis of een somatisch-symptoomstoornis en worden dan ook vaak zo omschreven door psychologen of psychiaters.

Bij een depressie staan vooral somberheid of een gebrek aan interesse en/of plezier centraal. Kenmerkend voor een aanpassingsstoornis is dat je klachten ontstaan na een stressvolle gebeurtenis. Dat kan bijvoorbeeld ook het krijgen van een chronische diagnose zoals type 1 diabetes zijn, maar ook latere stressvolle factoren die ontstaan door het moeten managen van een chronische ziekte kunnen eraan bijdragen. Soms komen bij een aanpassingsstoornis ook depressieve kenmerken kijken. Bij een somatisch-symptoomstoornis heb je veel last van lichamelijke klachten, zoals pijn of (chronische) vermoeidheid terwijl artsen er geen verklaring voor kunnen vinden.

Deze overeenkomsten zijn ook terug te zien in het verhaal van Anke: naast het gebrek aan energie voelt ze zich somber. Bovendien heeft ze moeite om zich te concentreren en voelt ze zich erg teleurgesteld. Dit zijn allemaal klachten die ook gezien worden bij een depressie. De klachten zijn begonnen na haar diagnose, waardoor er ook sprake kan zijn van een aanpassingsstoornis.

Je moet wat minder hooi op je vork nemen, of niet?

Burn-out wordt vaak geassocieerd met een volle agenda en hard werken. Hierdoor denken mensen vaak dat de oorzaak van een burn-out gevonden kan worden op de werkvloer of bijvoorbeeld in de hoeveelheid tijd en energie die je in je diabetes steekt, want leven met diabetes is behoorlijk hard werken! Hoewel dit zeker mee kan spelen, zijn er veel meer factoren die er óók invloed op hebben. Niet iedereen die heel perfectionistisch met diabetes omgaat krijgt namelijk last van klachten die bij een burn-out passen. Je persoonlijkheid, opvoeding, manier van denken of andere omgevingsfactoren kunnen ook een belangrijke rol spelen. Vaak gaat het om een combinatie van factoren die maken dat je gevoeliger bent om oververmoeid te raken. Ook factoren die te maken hebben met je diabetes hebben invloed: als je bloedsuikers veel schommelen is het logisch dat dat zijn tol eist op je energie en humeur.

Uit het verhaal van Anke wordt duidelijk dat haar diabetes haar ontzettend zwaar valt. Het kost haar veel energie en lijkt even ‘te veel’ te zijn, naast alle andere dingen, zoals haar baan en gezin. Helaas is die diagnose niet iets wat je kunt veranderen. Ze kan minder gaan werken, minder gaan sporten of de kinderen een dag extra naar de kinderopvang brengen, maar het is maar de vraag of dat gaat helpen. Want hoe weinig hooi ze ook op haar vork neemt: die diabetes … die blijft wél! 

Wat moet je daar dan mee?

Iets. Dat is het belangrijkste. Niet door blijven hollen en denken dat het allemaal wel weer goed komt na die vakantie aan de Middellandse zee. Op de eerste plaats is het belangrijk om eens te bekijken wat energie kost, wat energie geeft en welke factoren daaraan bijdragen. De oplossing kan liggen in het veranderen van externe factoren zoals het aantal uren dat je werkt, maar ook (en misschien wel vooral!) in het veranderen van wat je doet en hoe je daarover denkt.

Er zijn verschillende behandelingen voor ‘burn-out’. Soms wordt er medicatie voorgeschreven, maar dit is niet bewezen effectief. De meeste mensen worden behandeld door middel van psychotherapie. Er zijn verschillende effectieve behandelingen, zoals Cognitieve Gedragstherapie (CGT). Deze behandeling is vooral gericht op het ombuigen van niet-helpende naar helpende gedachten en het in kaart brengen of veranderen van gedragspatronen. Een andere behandeling die toegepast kan worden is Acceptance and Commitment Therapy (ACT). Bij ACT ligt de nadruk niet zozeer op het ombuigen van gedachten, maar op het omgaan met vervelende emoties of gedachten en het aannemen van een accepterende houden ten opzichte van de dingen die je niet kunt veranderen. De keuze van de behandeling hangt af van je eigen voorkeur en de ervaring van je behandelaar. Om in aanmerking te komen voor een behandeling kun je twee dingen doen: je kunt naar de huisarts gaan, die je kan doorverwijzen naar de POH-GGZ of een GGZ-instelling. Als de klachten verband houden met je diabetes, is het een beter plan om het er met je diabetesverpleegkundige of internist over te hebben. Zij kunnen je een doorverwijzing geven naar de medische psychologie. Medisch psychologen zijn gespecialiseerd in de behandeling van psychische klachten die verband houden met een medisch probleem, zoals type 1 diabetes.

Als Anke merkt dat het haar niet zelf lukt om de dingen weer op te pakken zoals ze dat zelf graag ziet, twijfelt ze of ze daarover moet praten met haar diabetesverpleegkundige. Anderen gaan toch óók gewoon door met hun leven na de diagnose? Stelt ze zich niet gewoon aan? Waarom lukt het haar niet om het zelf op te lossen? De verpleegkundige zal wel denken! Uiteindelijk besluit ze om het er tóch over te hebben. De verpleegkundige heeft al snel door dat dit niet iets is wat ze samen met Anke snel kan oplossen en verwijst haar door naar de medische psychologie. Anke komt daar in contact met een psycholoog die samen met haar kijkt hoe alle zware last een beetje minder kan worden. Langzaam wordt de vermoeidheid minder en heeft ze meer energie voor haar werk en kinderen. De diabetes blijft, en is nog steeds erg vervelend, maar het is niet meer de ‘vloek’ die het ooit voor haar was.

Wordt behandeling vergoed?

Het ligt er een beetje aan welke ‘stempel’ er op je klachten geplakt wordt en waar je met je klachten heen gaat. Goed om te weten is dat de POH-GGZ altijd gratis is en ook niet van je eigen risico afgaat. Voor de basis- en gespecialiseerde GGZ ligt dat anders. Dit gaat wél van je eigen risico af, maar je eigen risico is waarschijnlijk toch al geruïneerd door de kosten van insuline en hulpmiddelen. Belangrijker zijn de ‘stempels’ nu. Behandeling voor een aanpassingsstoornis wordt niet vergoed in de reguliere GGZ. Behandeling van depressie of somatisch-symptoomstoornis wél. Het is enorm cru, maar een combinatie van klachten die ontzettend op elkaar kan lijken, ben je binnen de hulpverlening veel beter af met een depressie. Zorgverzekeraars doen namelijk niet aan burn-outs.

Behandeling door een medisch psycholoog in een ziekenhuis valt meestal binnen de ketenzorg voor je diabetes en kost je dus niets extra’s. Zo’n behandeling is vaak relatief kort en onafhankelijk van ‘stempels’. Dus, daarom het advies: houden je klachten enigszins verband met diabetes? Klop dan eerst in het ziekenhuis aan. Daar kunnen ze je altijd nog doorverwijzen voor meer specialistische hulpverlening in een GGZ-instelling als dat nodig is.

Wil je meer lezen? Willemijn vertelde ons eerder het verhaal over haar burn-out. Ook kun je op onze website nog veel meer lezen over type 1 diabetes en psychische problemen.

Wil je met iemand praten? Je kunt terecht bij de luisterlijn of korrelatie. Als je graag wil kletsen met mensen die óók type 1 hebben kun je terecht in onze Facebookgroep. Natuurlijk mag je ons ook altijd e-mailen, want type 1 heb je niet alleen … maar een burn-out zeker ook niet!

Bronnen:
Abdoli, S., Jones, D.H., Vora, A., Stuckey, H. Improving Diabetes Care: Should we Reconceptualize Diabetes Burnout? The Diabetes Educator. 2019, 45(2), DOI: 10.1177/0145721719829066

GGZ Zorgstandaard Aanpassingsstoornissen, geraadpleegd via: https://www.ggzstandaarden.nl/zorgstandaarden/aanpassingsstoornis-incl-overspanning-en-burn-out/introductie

Thuisarts – Burn-out, geraadpleegd via: https://www.thuisarts.nl/overspannen/ik-heb-burn-out